یوگا برای کودکان

مقدمه

یوگا ورزشی کهن است که قدمت آن به حدود هفت هزار سال قبل، یعنی به دوران باستان ، باز می­گردد. قبل از ورود آریایی ها به هندوستان و پیدایش و زبان هندوایرانی ، دراویدی ها، قوم بومی دره سند، با تمرین های بدنی یوگا آشنا بوده اند. با توجه به کشفیات باستان شناسی در منطقه تپه موهنجودارو و هاراپای پاکستان ثابت شده است که آنان با الهام و تقلید از رفتار حیوانات و پرندگان توانسته بودند تمرین های کششی برای قسمت های مختلف بدن ابداع کنند. پس از ورود آریاییان ابعاد دیگری از دانش یوگا متجلی شد. خوشبختانه در سال های اخیر دانش یوگا در سراسر جهان از جمله کشور ایران بسیار شناخته شده و مورد استقبال عموم قرار گرفته است .

یوگا برای کودکان موضوع جدیدی نیست. در حقیقت اخبار و اطلاعات مربوط به فواید سلامتی و روانی یوپا همچنان در حال انتشار بوده و هر روز بیشتر از قبل جذاب تر و محبوب تر می شود. یوگا موجب ارتقاء سلامتی جسمانی و سرزندگی می شود و اغلب کودکان شرکت کننده در برنامه های یوگا یک لذت جسمانی همراه با تندرستی را تجربه می کنند .

در کلاس­های یوگای کودکان مربی سعی می کند تا بسیاری از بازی های خلاقانه و فعالیت های ورزشی را به شکل ترکیب یوگا و بازی با توجه به  حاضران در کلاس  ارائه نماید . همچنین پویش و اکتشاف درونی می­تواند زمینه دیگری از یوگا باشد. کودکان از تامل و تفکر به ویژه خوداندیشی یا درون اندیشی لذت
می­برند اغلب در منزل نیز مشاهده کرده ایم که کودکان بسیار کنجکاو هستند و سوالات عمیق و پر مفهومی می پرسند . یوگا می تواند به این کودکان کمک کند تا بدانند که چگونه رفتارشان می تواند بر زندگی آنها تاثیر بگذارد.

در یوگای جامع علاوه بر انجام آسانا، به مراحل دیگر یوگا مانند مراقبه ، تغذیه، پرانایام و ...  نیز توجه شده است و یوگای کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیست. در کلاس های یوگای کودکان علاوه بر آموزش آسانا به کودکان مراقبه با شمع و شاواسانا نیز آموزش داده می شود. تجربه نشان داده است که اغلب کودکان به این آموزش ها بسیار علاقه نشان می دهند.

اهمیت یوگای کودکان

امروزه کودکان نیز مانند بزرگترها تحت انواع فشارها و استرس‌ها قرار دارند . تماشای تلویزیون و شنیدن اخبار از لابلای صحبتهای بزرگترها کودکان را کنجکاوتر از قبل کرده است. اختلافات خانوادگی، ترس‌ها و اضطراب‌های دوران کودکی، رقابت با دوستان، آشفتگی‌های فکری –هیجانی و روابط نابسامان بین اعضای خانواده از جمله تنش‌هایی هستند که می‌توانند بر ذهن و روان کودکان تاثیر منفی بگذارند.

آنها نیز همچون پدر و مادرشان نیاز به آموزش روش‌های خویشتن‌داری، کنترل تنفس، آرام سازی عضلانی و خودآگاهی درونی دارند.

یادگیری تمرین‌های یوگا می تواند موجب  کاهش فشارهای روزانه بر کودکان  شود. کودک در حال رشد می‌تواند با فرا گرفتن تمرین‌های یوگا، قرار گرفتن در وضعیت ثابت و بدون تنش را تجربه کند.

از آنجا که کودکان توان بیان مشکلات و ناراحتی خود را ندارند و نمی‌توانند به والدین و نزدیکانشان بفهمانند که چرا رفتار ناسازگارانه دارند، باید روشی را برای تخلیۀ هیجانی به‌آنان آموخت که همواره از شدت هیجان و احساسات منفی آنان بکاهد.

به‌همین دلیل توصیه می‌شود که والدین  تلاش کنند تا با اندیشیدن تمهیدات لازم کودکان خود را برای آموزش یوگا به مراکز یوگای معتبر برده تا کودکان با انجام دادن تکنیک‌های هماهنگ سازی ذهن و جسم، به‌تعادل بیشتر قوای درونی و توانایی روبه‌رو شدن با شرایط سخت زندگی برسند.

علیرغم این که در دنیای امروز، بسیار درباره بهترین بودن و به دست آوردن بهترین جایگاه ها میشنویم. یوگا یک ورزش غیر رقابتی است. یوگا برای کودکان  این مزیت را به همراه دارد که می آموزند بدن هرشخص متفاوت است، بدن های مختلف  توانایی انجام کارهای متفاوتی دارد و همه بدن ها خوب هستند. هیچ کس در یوگا بهتر یا بدتر از دیگری نیست. همه باید در حال کشف کردن بدن های خود بوده و هرکس به روش خودش این را یاد می­گیرد. در حقیقت یوگا برای همه افراد با هرشرایط جسمانی مناسب است.

 

یوگا به کودکان می­آموزد که خودشان را همان طور که هستند بپذیرند و محترم بشمرند. در جامعه هرروزه افراد با  پیام های بی شماری مبنی بر اینکه  به اندازه کافی خوب نیستند دریافت می کنند کودکان یاد
می­گیرند خودشان را بپذیرند و دوست داشته باشند. با یوگا کودکان این درس ارزشمند را یاد می گیرند که با چه روش هایی بر احساسات ناخوشایند نسبت به خود و عدم اعتماد به نفس در دوران نوجوانی غلبه کنند.

همچنین یوگا پذیرفتن دیگری و بردباری در برابر او را می آموزد، در تمرینات یوگا کودکان یاد می­گیرند که همه موجودات زنده با ارزش هستند و باید به آنها احترام گذاشت چون به داشتن جامعه ای آرام و دنیایی صلح آمیزتر در آینده کمک می کند.

در سال­های اولیۀ زندگی، رشد بدنی کودک با رشد ذهنی او همراه است. فعالیت های جسمانی که کودک از طریق بازی­های گوناگون انجام می­دهد، موجب می‌شود که آمادگی پذیرش و یادگیری بسیاری از مفاهیم ذهنی را پیدا کند. کودک خردسال بیشتر از طریق تکرار و تمرین و به‌کارگیری اعمال گوناگون یاد می‌گیرد.

بنابراین اگر آموزه های یوگا  در قالب بازی‌های مناسب با سن به‌کودک آموزش داده شود برای او کارآیی بیشتری خواهد داشت. یکی از ویژگی­های بازی های کودکانه تکرار و بازآفرینی آن است و همین امر (یعنی تکرار) موجب تقویت مهارت آموخته شده می‌شود.از این رو، مربیان یوگا می‌توانند تمرین های یوگا را در قالب بازیهای ساده‌ به کودکان بیاموزند و آنها را به تکرار این تمرین ها تشویق کنند.

تمرینهای یوگا برای کودکان زیر سه سال با کمک و همراهی مربیان آنها انجام می‌شود. حرکت دادن پاهای کودک (به‌صورت دوچرخه)، باز و بسته کردن بازوهای کودک به‌طرفین، چشمک زدن، لبخند زدن و خواندن ترانه‌های شاد کودکانه از جمله تمرینهای مناسب برای کودکان زیر یک سال است.

برای کودکان بالای یکسال، والدین یا مربیان علاوه بر این آموزش‌ها می‌توانند با غلت دادن کودک به‌طرفین، گرفتن مچ دست‌های کودک و بلند کردن او، موجب قوی شدن ماهیچه‌های گردن کودک شوند.

مدت این تمرینها می‌تواند بین 5 تا 15 دقیقه باشد. توجه داشته باشید، تمرین های یوگا، نباید فشاری بر کودک وارد آورد تا او از انجام دادن آنها لذت ببرد. اجرای بازیهای گروهی توام با ترانه‌های ساده، تمرینهای تنفسی عمیق و اجرای حرکات کششی از جمله تمرینهای یوگایی ویژۀ کودکان بالای دو سال هستند.

کودک زمانی می‌تواند درست عمل کند که قادر باشد به ‌درستی احساس و فکر کند. تعالیم یوگا به‌گودک کمک می‌کند تا بین جسم و ذهن خود تعادل و هماهنگی برقرار سازد و بتواند به‌خویشتن داری دست یابد.

مدت زمان تمرین‌های بدنی ویژۀ کودکان خردسال 5 تا 10 دقیقه، سپس 1 دقیقه استراحت و سرودخوانی و یا گوش دادن به ‌موسیقی و آنگاه 5 دقیقه بازی های ساده است.

یوگا برای کودکان (7 تا 12 سال)

تمرینهای یوگا برای این گروه از کودکان، بر پایۀ شیوه‌های پرورش قدرت تصور و خیال پایه‌ریزی شده‌اند. همچنین مربی یوگا می‌تواند اطلاعات کمی (در حد فهم و درک آنها) دربارۀ تمرینهای یوگا و تاثیر آن بر کاهش اضطراب، نگرانی و آشفتگی‌های روزانه به‌آنان بدهد.

این تمرین‌ها بستگی به ‌میزان خلاقیت، آمادگی جسمانی و قدرت ابتکار بچه‌ها دارد. گروهی از کودکان در این مرحله سنی قادرند حرکات یوگا را به‎‌خوبی و نرمی یک بزرگسال انجام دهند و از آن لذت ببرند. به‌همین منظور می‌توان به نقش تمرینهای بدنی برای تقویت عضلات، آرامش فکری و تمرکز بیشتر تاکید کرد.

این کودکان می‌توانند تا چند دقیقه آرام بنشینند و با تمرکز بر موضوعی خاص، استرس‌ها و تنش‌های فکری‌شان (که برای اغلب آنان، مشکلات درسی–آموزشی، ارتباط با همکلاسی‌ها، فعالیتهای جانبی و اختلافات خانوادگی است) کاهش دهند.

مدت انجام تمرینهای یوگا، 40-30 دقیقه، 3-2 دقیقه استراحت ، 5-3 دقیقه تنفس عمیق همراه با بازدم‌های منظم و 10 دقیقه برای بازی است.

هر یک از بازی های یوگا می توانند به تنهایی انجام شوند و یا می توان با انتخاب چندین بازی یک کلاس یوگا را طراحی کرد آموزش یوگا به کودکان نیازمند عشق وافر و تنوع فراوانی است نشستن های طولانی مدت می تواند ملال آور و خسته کننده باشد. با ایجاد تنوع در فعالیت های کلاس می توان بچه ها را سرحال و شاداب نگه داشت برای نمونه با یک بازی گرم کردنی برای نرم کردن بدن شروع و سپس یک فعالیت ورزشی همراه با تفکر و تمرکز را جهت کمک به ایجاد آرامش در کودکان به دور از دلمشغولی های روزانه ارائه کرد. سپس وضعیت های اتخاذی یوگا کمک خواهد کرد تا بدن آنها قدرتمند و قابل انعطاف باشند. از بازی ها می توان برای ایجاد سرگرمی و نشاط در کلاس استفاده کرد .

سپس کودکان را تشویق تا تخیل خود را به وسیله یک داستان یا یک فعالیت ورزشی همراه با تجسم فکری تقویت کنند و در نهایت یک فعالیت ورزشی هشیار کننده یا به عبارتی بیدار کننده آنها را به وضعیت هشیار و آماده باز خواهد گرداند .

همچنین در کلاس­های یوگای کودکان زمانی به خوردن تغذیه اختصاص داده شده است. که ضمن ایجاد تنوع و رفع خستگی کودکان، در طی خوردن تغذیه مربی کودکان را خوردن تغذیه سالم تشویق نموده و اصول تغذیه را با بیانی ساده و قابل درک به کودکان آموزش می دهد .

 

نقش مربی

اولویت اصلی در یوگای کودکان لذت بردن و سرخوشی کودکان است. برای رسیدن به این هدف مربی باید مشتاق و علاقه مند باشند و راه های مثبتی را برای فعالیت های ورزشی اتخاذ کند .  کودکان را نمی توان مانند بزرگسالان با بیان فوائد یوگا به شرکت در کلاس متقاعد نمود. کودکان باید با احساس خود تصمیم به شرکت در کلاس های یوگا بگیرند. بدین منظور  باید روی چیزهایی که  بچه ها دوست دارند و می توانند  به درستی انجام می­دهند بیشتر تمرکز شود این موضوع وضعیت و نگرش مثبتی را به آنها خواهد داد اگر برخی از کودکان دوست ندارند که فعالیت ورزشی خاصی را انجام دهند نباید مجبور به این کار شوند و نظرات آنها در کلاس مورد پذیرش قرار گیرد البته لازم به ذکر است که کلاس یوگا نیز مانند هر کلاس دیگری قوانین و مقرراتی دارد که کودکان با ملاطفت و مهربانی با آنها آشنا شده و در صورت رعایت آنها تشویق می شوند . ارایه ساختار ها و قوانین در کلاس یوگا بسیار مهم است کودکان تمایل دارند بفهمند که چه چیزی را در کلاس یوگا باید انجام دهند. بهتر است این موارد مانند قوانینی که برای یک بازی باید رعایت شود به کودکان گفته شود . مثلا به غیر از زمان اختصاص داده شده نباید خوراکی خورده شود و یا همراه نیاوردن غذاهای مضر که هم به کودکان و هم به والدین آنها توصیه می شوند. مانند هر کلاس دیگری برای یوگای کودکان  ضرورت دارد که والدین با مربی همکاری کنند .  

 

زمان یوگا

یوگا می تواند در هر زمان از روز انجام شود البته هر زمان مزایای خاص خودش را دارد انجام یوگا در صبح باعث تولید انرژی برای شروع یک روز خوب می شود انجام یوگا قبل از رفتن به رختخواب نیز به بچه ها کمک می کند تا آرامش پیدا کرده و برای دیدن خواب های زیبا آمده شوند خود بچه ها با موافقت والدین شان می توانند تصمیم بگیرند که یوگا را در چه زمانی از روز انجام دهند. به کودکان آموزش داده می شود که هرگز یوگا را با شکم پر انجام ندهند توصیه می شود که حدودا 90 دقیقه پس از صرف غذا این تمرینات انجام شود. یک کلاس یوگا می تواند مدت زمان های متفاوتی داشته باشد به نظر می رسد یک ساعت برای آموزش یوگا به کودکان کافی باشد و اختصاص نیم ساعت نیز زمان برای تغذیه و ریلکیشن هم به جذابیت کلاس می افزاید.

مدت زمان ورزش ها  و مدتی که یک کودک می تواند خود را در آن وضعیت نگه دارد متفاوت خواهد بود نباید فراموش شود که کودکان بسیار لطیف و شکننده هستند کودکان را نباید برای مدت طولانی در یک حالت یا وضعیت نگاه داشت زیرا ممکن است به بدن در حال رشد آنها آسیب برساند کودکان می توانند محدودیت های خود را با تمرکز بر احساس خوب یا بد خود از اجرای یک فعالیت ورزشی کشف کنند. بهتر آن است که به کودکان اجازه داده شود تا خودشان تصمیم بگیرند که حرکت را ادامه دهند و یا آن را متوقف سازند.

با اینکه برنامه منظم و روتین همیشه مفید است، اما در یوگای کودکان تغییرات گاه به گاهی در برنامه تاثیر خوبی دارد، و مانع از خستگی و دلزدگی کودک از یکنواختی برنامه می‌گردد.  اضافه کردن یک حرکت جدید   یا یک سرود  و یا یک نقاشی می تواند  موجب ایجاد تنوع و تازگی در برنامه آنها شده و کودکان را  تشویق به ادامه برنامه می‌کند.

 

 

نتیجه

اگرچه امروزه فوائد یوگا بر کسی پوشیده نیست و هر کس با هر سن و سال و با هر شرایط بدنی می‌تواند یوگا را بیاموزد  ولی اگر یوگا در سنین پایین توسط مربیان کارآزموده به کودکان آموزش داده شود و آنها با حرکات یوگا آشنا شوند از لحاظ جسمی، ذهنی، احساسی، انعطافی و رسیدن به آرامش در سنین نوجوانی و جوانی زندگی بهتری داشته باشند .

با افزایش میزان فهم و درک بچه‌ها از تمرین های یوگا ، می‌توان آنها را تشویق کرد تا به‌جای بازی، به صحبت پیرامون روش کار و تاثیر یوگا بر زندگی روزانه‌شان بپردازند.

تمرین های یوگا به‌تعادل بین جسم و ذهن کمک می‌کند. از طریق اجرای تکنیک‌های یوگا می‌توان هرگونه فقدان تعادل و ناهماهنگی بین اعضای مختلف بدن را برطرف کرد. این ناهماهنگی‌ها جنبه‌های متفاوتی دارند، از جمله:

 - ناهماهنگی­های جسمانی، مثل خمیدگی‌های اسکلتی، گرفتگی‌های عضلانی، کشش ماهیچه‌ها و تقویت رباط‌ها. کودکی که تمرین‌های یوگا را به‌طور منظم انجام می دهد، بدنی سالم، نرم، ورزیده و قوی دارد.

- یوگا می توانداختلالات هیجانی، مثل اضطراب، ترس و پرخاشگری را در کودکان کاهش داده و برطرف نماید.

- انجام حرکات ساده یوگا می تواند باعث خوشحالی کودکان شود و این حس را در آن ها به وجود آورد آن ها می توانند کارهای مفیدی انجام دهند و این امر سبب می گردد که کودک با مرور زمان خود را باور کند و اعتماد به نفس او افزایش یابد.

 - اجرای منظم تمرینهای یوگا برای کودکان و نوجوانان دارای اختلالات رفتاری موجب آرامش و تمرکز بیشتر آنان در طول روز می‌شود.

یوگا می‌تواند در درمان کودکانی که دچار اختلالات تنفسی (آسم و تنگی نفس)، اختلالات گوارشی و اختلالات مربوط به‌خواب (بی‌خوابی، بدخوابی، کابوس دیدن) هستند، نقش مؤثری ایفا کند.

 

 

منابع مورد استفاده

- میترا حکیم‌شوشتری، معصومه یاراحمدی ، کودک خوب، رفتار بد، انتشارات دانژه، 1394

-پورپرهارت، هلن ، حرکات شگفت انگیز یوگا برای کودکان (12-4 ) سال، بازی حرکات موزون ، تحرک، تنفس، آرامش، ترجمه لیلا ستارزاده، حسن پوررضی، سید حجت زمانی ثانی، انتشارات ورزش ، 1398

- تیموتی مک کال ، یوگا ، ترجمه مژه جابری ، انتشارات پیروزان دانش ، 1392

آخرین مطالب
بازگشت