تاثیر یوگا بر کودکان مبتلا به اوتیسم

مقدمه

اوتیسم، اختلال رشد عصبی - مغزی کودکان با احتمال اختلالات رفتاری است. اخیرا استفاده از درمان‌های طب مکمّل به‌عنوان نگرشی نو در زمینه‌ی درمان این اختلال مطرح شده است.  اوتیسم نوعی اختلال در عملکرد مغز است که معمولا با 3 نوع علامت بروز پیدا می کند؛ روابط اجتماعی ضعیف، مشکلاتی در ارتباط کلامی و غیرکلامی و علایق و فعالیت های محدود. این علائم در 3 سال اول زندگی پدیدار می شود و به نظر می رسد در سرتاسر زندگی ادامه پیدا می کند. اگرچه داروی خاصی برای درمان اوتیسم وجود ندارد اما شروع زودتر آموزش، ضروری است چراکه ممکن است باعث بهبود رشد اجتماعی و کاهش رفتارهای نامطلوب شود و احتمال دارد افراد اوتیسم بتوانند زندگی طبیعی داشته باشند. قدرت آموختن در تمام کودکان وجود دارد. کودک می تواند از دیگران و با سایر افراد بر اثر نگاه کردن، مقایسه کردن و تقلید کردن بیاموزد. مقایسه قدرت کودک با دیگران، نشانه اعتماد به قدرت خود است و رقابت نیز می تواند در آموزش موثر باشد. همسالان کودک بر آموزش، تربیت و آموختن کودک موثرند و ورزش یکی از راه های آموختن است.

کودکان مبتلا به اوتیسم، نسبت به دیگر کودکان از مهارت‌هاى حرکتى بسیار کمترى برخوردارند  . آنها یا درکى از بسیارى حرکات ندارند یا بسیار کند انجام مى‌دهند. تمرینات یوگا باعث ایجاد حرکت در عضلات، افزایش تعادل و بالابردن استحکام بدن مى‌شود؛ بنابراین تا حدودى مى‌توان با انجام یوگا، آگاهى کودک از بدن خود و فضاى پیرامونش را افزایش داد. زمانى که مهارت‌هاى حرکتى افزایش یابند، توانایى کودک در برقرارى ارتباط با دیگران نیز، بهبود می‌یابد.

کودکان اوتیسم

اوتیسم با عقب‌ماندگی ذهنی تفاوت دارد و تصور این‌که هر کودک طیف اوتیسم مبتلا به عقب‌ماندگی ذهنی است، تصوری نادرست محسوب می‌شود. دوسوم کودکان اوتیسم درجاتی از کم‌توانی ذهنی دارند، اما یک‌سوم آن‌ها می‌توانند هوش نرمال و حتی فراتر از نرمال داشته باشند. شدت اوتیسم از خفیف تا شدید متفاوت است. بعضی از کودکان بسیار باهوش هستند و هرچند مشکلاتی در تطابق با مدرسه دارند، در مدرسه عملکرد خوبی از خود نشان می‌دهند. آن‌ها ممکن است در بزرگسالی قادر به زندگی مستقل باشند. سایر کودکان اوتیستیک ممکن است استعداد فوق‌العاده‌ای در هنر، موسیقی یا موارد دیگر نشان دهند. برخی از بچه‌های طیف اوتیسم توانمندی‌های خاص دارند. برخی از این کودکان نمی‌توانند درست صحبت کنند، ولی می‌توانند کتاب و روزنامه بخوانند.

پیشرفت علوم وضعیت کودکان دارای اوتیسم را بهبود بخشیده است. با استفاده از طرح های درمانی، مراقبت پزشکان حاذق و حمایت از اعضای خانواده و مراقبان، کودکان دارای اوتیسم سالم تر شده و رفتاری معقولانه تری از خود نشان می دهند. با دیگران دوستی می کنند، ارتباط برقرار کرده تا حدودی در بازی ها شرکت می کنند و در مدرسه در کنار کودکان دارای رشد عادی قرار می گیرند. فرزند دارای اوتیسم تان می تواند به مراتب بهبودی بیشتری کسب کند و توانمدی های بالقوه خود را تا حداکثر امکان افزایش دهد؛ اما پیش از بهره گیری از مزایای پیشرفت علوم و تصمیم گیری درباره مراقبت های بهداشتی از فرزندتان بایستی توانایی خود  را با استفاده از دانش و آگاهی افزایش دهید. این بخش می تواند نقطه شروع مهمی باشد؛ زیرا که قصد دارد تا تصویری جامع از اوتیسم ارائه کند. این تصویر جامع نشان می دهد که متخصصان چگونه اوتیسم را تشخیص می دهند و چگونه می توان علائم را به گونه ای مدیریت کرد .(شور، راستلی،   1399)

افراد دارای اوتیسم ـ به دلیل مشکلاتی که در برقراری ارتباط دارند ـ در ایجاد ارتباط دوستانه و همکاری در بازی های مشارکتی با دیگران مشکل دارند، در اغلب موارد، کودکان دارای اوتیسم برعکس کودکان دارای رشد عادی رفتار دیگران را تقلید نمی کنند و افکار و مشاهدات خود را مانند سایر کودکان با دیگران به اشتراک نمی گذارند. آنان اغلب سعی نمی کنند که به طور خود انگیخته با دیگران ارتباط برقرار کنند.

علی رغم وجود چالش پیش روی کودکان دارای اوتیسم در برقراری تعامل اجتماعی، میل به برقراری ارتباط در میان افراد وجود دارد. کودکان دارای اوتیسم ممکن است برای یادگیری مواردی که سایر افراد تنها با نگاه کردن و مشاهده آن ها را یاد می گیرند، نیازمند آموزش مستقیم باشند. حتی برای کودکان دارای اوتیسم که دارای رشد طبیعی در فرآیند زبان و گفتار هستند نیز برقراری ارتباط با دیگران و شکل دهی ارتباط با گروه همسالان امری دشوار است زیرا که آنان نیز در درک قراردادهای اجتماعی و انگیزه های مرتبط با آن دشواری دارند. این ناهماهنگی اجتماعی حتی زمانی که بهره هوشی کودک بالاتر از حد معمول قرار گرفته در انتهای طیف اختلالات اوتیسم در شناسایی رفتارهای مناسب ادراک اندکی از خود نشان می دهند و به دلیل «سادگی و صداقت بیش از اندازه» مورد انتقاد قرار می گیرند، اما اغلب افرادی که با آنان برخورد می کنند، متوجه بی ادعایی، صداقت و رک گویی آنان می شوند. گرچه این افراد به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط اجتماعی ممکن است نتوانند احساساتشان را در این مورد به خوبی انعکاس دهند، اما در معرض آسیب های اجتماعی قرار دارند؛ زیرا اغلب کسانی که در این طیف اختلالات اوتیسم قرار دارند فاقد ذخیره لغات مناسب برای توصیف و بیان احساسات خود هستند.(شور، راستلی،   1399)  

  

چگونگی اثر یوگا بر گودکان مبتلا به اوتیسم

مشکلات کودکان اوتیستیک را در سه بعد بررسی کرده و تاثیرگذاری یوگا را در هر یک از این ابعاد بیان داشته ایم:

الف. ارتباط

افراد دارای اوتیسم در ارتباط با رشد مهارت های زبانی مشکل دارند گاهی در 18 ـ 24 ماهگی توانایی گفتار را از دست می دهند (این نوع از اختلال تحت عنوان اوتیسم پس رونده شناخته شده است) دیر زبان باز می کنند و یا اصلاً صحبت نمی کنند. کودکان دارای این اختلال ممکن است کلمات و عبارت را تکرار کنند؛ مانند تکرار آگهی های بازرگانی (این شرایط تحت عنوان تکرار کلام شناخته شده است) بدون نشان دادن درک معنی. کودکان ممکن است کلمات را بشنوند اما قادر به درک معنی نباشند. ارتباطات غیر کلامی نیز در گروه کودکان دارای اوتیسم مختل می شود. معمولاً افراد دارای اوتیسم در درک ژست و حالت های بدن (آنچه زبان بدن خوانده می شود) مشکل دارند. آن ها به اشیاء اشاره نمی کنند. ممکن است تماس چشمی برقرار نکنند و یا در برابر لبخند، با لبخند پاسخ ندهند. واکنش ها و یا فقدان پاسخ دهی آنان می تواند بسیار گوشه گیرانه باشد که در نتیجه وجود موانع ارتباطی میان آنان و سایر افراد ایجاد شود.

به گفته متخصصان، اوتیسم نوعی اختلال تأثیرگذار بر رشد طبیعی مغز است که در آن برای تشخیص، مداخله پزشکی و بازتوانی شناختی باید سریع اقدام کرد. این اختلال که تا پیش از سه سالگی بروز می‌کند و علت اصلی آن هنوز مشخص نیست، بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تأثیر می‌گذارد.

این بیماری ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای مبتلایان دشوار می‌کند و در برخی موارد با رفتارهای خودآزاردهنده و پرخاشگری همراه است، اما در صورت تشخیص زودهنگام و آغاز معالجات پزشکی و بازتوانی شناختی، در دوران طلایی (زیر سه سالگی) می‌توان تا حد زیادی عوارض آن بر کیفیت زندگی افراد را کاهش داد.

کودک مبتلا به اوتیسم کلاسیک، در سنین پیش‌دبستانی معمولاً منزوی و گوشه‌گیر و در پاسخ به افراد دیگر ناتوان است. برخی از این کودکان حتی ارتباط چشمی ندارند. همچنین ممکن است رفتارهای عجیب و مناسکی مثل تکان‌دادن خود، حرکات دست یا نیاز وسواس‌گونه به حفظ نظم و ترتیب نشان دهند. برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم اصلاً صحبت نمی‌کنند. کودکانی که صحبت می‌کنند نیز ممکن است شعرگونه حرف بزنند، پژواک کلام داشته باشند (تکرار کلام خود مثل پژواک) و به خودشان به صورت «او» (سوم شخص) اشاره کنند یا از زبان عجیبی استفاده کنند.

کودکان مبتلا به اوتیسم عملا توانایى برقرارى ارتباط با دیگران ندارد و رفتار و عکس العمل مناسبى از خود نشان نمى‌دهند. انجام تمرین‌هاى یوگا باعث مى‌شود که آگاهى کودک از خود و شرایط محیطى بیشتر شود. افزایش آگاهى باعث افزایش توانایى برقرارى ارتباط با دیگران شده و در نتیجه روابط اجتماعى او را بهتر مى‌کند. تمرین‌هاى دسته جمعى یا دو نفره در کلاس، به بهبود این مسئله کمک مى‌کند.

تمرینات در کلاسهای یوگای کودکان فراتر از تمرین‌هاى فیزیکى است. ترکیب تمرین‌هاى فیزیکى، تنفسی، موزیک، داستان و شعر خوانى در کلاس، باعث فعال شدن بخش احساسى ذهن کودک مى‌شود. این امر به افزایش آگاهى کودک نسبت به احساسات خود و دیگران و برقرارى ارتباط بهتر کمک مى‌کند.همچنین تعامل و شرکت کودکان مبتلا به اوتیسم در کلاسهای یوگا باعث ایجاد ارتباط بین کودک با دیگر کودکان و مربی شده و موجب بهبود تعاملات اجتماعی وی می گردد .

  

ب . رفتار

کودکان دارای اوتیسم اغلب نسبت به اشیاء و جهان تخیلی وسواس و اشتغالات ذهنی خاصی از خود نشان می دهند (اغلب در ایجاد تمایز بین تخیل و واقعیت ناتوان هستند). این اشتغال ذهنی و وسواس معمولاً بیشتر از حدی است که کودکان دارای رشد عادی از خود نشان می دهند. به عنوان مثال کودک ممکن است فقط با نخ بازی کند و یا رفتارهای یک حیوان را از خود نشان دهد. ممکن است در انتقال از یک فعالیت به فعالیتی دیگر مشکل داشته باشد و اصرار داشته باشد که یک فعالیت عادی و یا تشریفات خاصی ـ حتی رفتار و یا تشریفات فاقد معنی ـ را تکرار کند. رفتارهای تکراری مانند تکان دادن دست، تکان دادن خود و یا راه رفتن نک پنجه تبدیل به نوعی عادت شود.(غفوری و حسینی ، 1397)

پزشکان اطمینان دارند که اوتیسم نحوه عملکرد فرد را تغییر می دهد (و تشریح مغز فرد دارای اوتیسم نشان دهنده وجود اختلالاتی در بخش های مختلف است) و باعث می شود که گاهی علائم رفتاری مشخصی از خود نشان دهد. هر یک از علائم رفتاری در گستره ای از ملایم تا شدید قرار دارند. برای پیچیده تر کردن شرایط، می توان گفت که تمام کودکان دارای اوتیسم همه علائم رفتاری مربوط به اختلال را از خود نشان نمی دهند. علائم رفتاری بر فرایند تشخیص حاکم هستند و درمان را دشوار می کند.

  کودکان مبتلا به اوتیسم بسیار تحریک پذیر و حساس هستند. صداى بلند، نور زیاد، عطر و طعم تند و شدید، سطح زبر، باعث ایجاد ناراحتى‌هاى بسیار شدیدى در این کودکان مى‌شود. محیط آرامش بخش کلاس یوگا همراه با موزیک ملایم، نور کم، تشک نرم، مکانى بسیار عالى براى ایجاد آرامش و لذت در کودک است. هم چنین تمرین‌هاى فیزیکى یوگا باعث تخلیه فشارهاى عصبى و ایجاد آرامش درونى و احساسى در کودک مى‌شود.(صفری و همکاران، 1400).

 در برخی کلاس‌هاى یوگاى مخصوص این کودکان، تمرین‌هاى فیزیکى به صورت تصویرى و به کمک فلش‌کارت آموزش داده مى‌شود. پدر و مادر آنها مى‌توانند در خانه از این فلش کارت‌ها استفاده کرده و یک تمرین گروهى در منزل تجربه کنند. این کار به ایجاد صمیمیت و آرامش در کودک کمک مى‌کند.

  استمرار در  تمرینات یوگا به کودک مبتلا به اوتیسم کمک مى‌کند که شرایط روحى و احساسى را به خوبى سر و سامان دهد. آگاهى نسبت به شرایط بدن و تنفس به آنها کمک مى‌کند که در زمان خشم و ناراحتى به توانند از عهده این وضعیت بر آیند.

تشکیل کلاس یوگا در یک زمان، روز، مکان و فضاى مشخص  باعث آموزش نظم و انضباط می باشد. این ثبات در فضا و زمان تمرین، باعث افزایش میزان اعتماد و آرامش کودک مى‌شود و او را تشویق مى‌کند که با رضایت کامل به این مکان امن بازگردد.

 

ج.مشکلات همراه

مشکلات دیگری همراه با اوتیسم مشاهده می شود که تشخیص را دشوارتر کرده و فرایند درمان را پیچیده تر می کند . بعضی از مشکلات همراه عبارتند از:ناتوانی ذهنی ،بیش خوانی  ، اختلال وسواس عملی وخوانش پریشی (دیس لکسیا)

اگر این اختلالات همراه با علائم اوتیسم بروز یابد تحت عنوان اختلالات کوموربید (همراه) نامیده می شوند و باید توسط فرد تشخیص دهنده اختلال، از نظر میزان اهمیت «وزنی» یکسان دریافت کند. شرایط همراه دیگری وجود دارد که نسبت به اوتیسم در درجه دوم اهمیت قرار دارند. برای نمونه ای از این دسته از اختلالات می توان به افسردگی اشاره کرد. به عبارت دیگر، دشواری فرد در انجام تعامل با محیط و برقراری ارتباط با دیگران می توان عاملی برای ایجاد اختلال افسردگی باشد.

کودک دارای اوتیسم با موانع متعددی روبرو است. بیش از هر چیز نیازمند مداخلات تحصیلی مدرسه است (یا به این خدمات نیاز خواهد داشت) ؛ به علاوه پیش از ورود به مدرسه نیازمند انجام مداخلات رفتاری است و لازم است آموزش های مورد نیاز برای برقراری ارتباط با دیگران و انجام تعامل اجتماعی را نیز دریافت کند  شواهد و تحقیقات نشان داده اندکه یوگا و کلاسهای آموزشی آن می توانند به عنوان مداخله رفتاری در این زمینه مفید باشد.

تمرینات یوگا برای کودکان اتیسم، نه‌تنها باعث افزایش آگاهی به نشانه‌های اجتماعی مانند بیان حالات در صورت، حرکات و رفتارهای اجتماعی می‌شود، بلکه می‌تواند باعث افزایش آگاهی نسبت به احساسات کودک و اینکه چه احساسی دارد، نیز می‌شود. از آنجایی که کودکان دارای اختلال طیف اتیسم، اغلب در بیان احساسات مشکل دارند و الگوهای تکراری رفتاری دارند، ممکن است در بیان احساسات با مشکل روبرو شوند و آن را به شیوه ی غیرمنتظره و غیرعادی بروز دهند.

اختلال طیف اوتیسم از گروه اختلالات رشدی عصبی است. با توجه به نتایج پژوهش‌ها، کودکان دارای اختلال اوتیسم در رشد مهارت‌های حرکتی بنیادی، مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، هماهنگی حرکتی، مشکلات تعادلی، انجام مهارت‌های روزمره، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، در سطح پایین‌تری نسبت به کودکان عادی قرار دارند و همچنین اضطراب یکی از شایع ترین اختلالات در میان این کودکان می باشد.(غفوری و حسینی ، 1397)

راهکارهای نفس کشیدن، می‌تواند به یک شیوه سالم و ساختارمند، به کودکان با اختلال طیف اتیسم به‌منظور رها شدن از سختی‌ها و احساسات ناراحتی مانند خشم، عصبانیت یا اضطراب کمک کند. هدف این است که کودک با اختلال طیف اتیسم بداند، داشتن این احساسات طبیعی است و زمانی که با شیوه‌های مناسب این احساسات را بروز دهند، احساس بهتری خواهند داشت. ورزش یوگا برای کودکان اتیسم به این مهم کمک شایانی می کند(صفری و همکاران، 1400).

همچنین تمرینات تنفسی و آساناها و خصوصا شاواسانا کمک قابل توجهی را به رشد تصویرسازی ذهنی می کند بسیاری از مبتلایان، ارتباط کلامی برقرار نمی کنند و برای ایجاد ارتباط با محیط پیرامون خود نیازبه تصویرسازی دارند می توان آساناها را با نشان دادن به کودکان مبتلا و تکرار آن توسط کودک کمک کرد تا ذهن بتواند تصویر حرکت را در ذهن کودک ایجاد کرد.

 

 

فرجام سخن

اوتیسم نوعی اختلال در عملکرد مغز است که معمولا با 3 نوع علامت بروز پیدا می کند؛ روابط اجتماعی ضعیف، مشکلاتی در ارتباط کلامی و غیرکلامی و علایق و فعالیت های محدود. دریافت تشخیص اوتیسم اثر گسترده ای بر زندگی فرد دارد. این تشخیص نه تنها افراد نزدیک خانواده فرد دارای اوتیسم را تحت تاثیر خود قرار می دهد بلکه بر سایر اقوام، همکلاسی ها، دوستان، افراد ارائه کننده خدمات درمانی و سایر افرادی که با فرد با آن ها برخورد می کند، تاثیر می گذارد.  فردی که مراقبت از فرد دارای اوتیسم را بر عهده دارد، باید که بار عاطفی این تشخیص را به خوبی پذیرا باشد؛ زیرا با استفاده از نگرش مثبت می توان از این توفان گذشت و به ساحل آرامش رسید. یوگا به کودک مبتلا به اوتیسم کمک مى کند که شرایط روحى و احساسى را به خوبى سر و سامان دهد. آگاهى نسبت به شرایط بدن و تنفس به آنها کمک مى کند که در زمان خشم و ناراحتى به توانند از عهده این وضعیت بر آیند. یوگا با تمرینات ذهنی ، فیزیکی و تنفسی خود هم برای کودکان مبتلا به اوتیسم مفید است و هم برای والدین آنها که مراقبت از این کودکان را بر عهده دارند.  ترکیب راهکارهای نفس کشیدن و موقعیت‌های یوگا می‌تواند به کودک در کاهش اضطراب کمک کند که مستقیما بر خلق‌وخو و رفتار کودک تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند در کنار این تأثیرات، باعث بهبود مهارت‌های خود تنظیمی و مهارت‌های مشارکتی نیز بشود.

 

منابع

- شور، استفان، ام ، راستلی، لیندا جی ، 1399، اوتیسم به زبان ساده ، ترجمه سید علی صمدی، تهران: نشر دوران.

- غفوری،  مبینا ؛ حسینی، مژگان، 1397،  یوگا برای کودکان اتیسم،  نشر نوروزی

- صفری، طیبه ؛ خلیلی ، زهرا ؛ همتیان، منصوره ،1400 ، مداخله رفتاری در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم، انتشارات یار مانا

آخرین مطالب
بازگشت